નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ (નિર્મલા સીતારમણ) 1 ફેબ્રુઆરીના રોજ બજેટ 2023-24 દ્વારા દેશની સામે આખા વર્ષની કમાણી અને ખર્ચનો હિસાબ રજૂ કરવા જઈ રહ્યા છે. દર વખતે બજેટમાં સરકાર દેશના દરેક નાગરિક માટે કંઈક ને કંઈક ઉમેરવાનો પ્રયાસ કરે છે. આ અંગેની તમામ તૈયારીઓ પણ લગભગ પૂર્ણ થઈ ગઈ છે. આવી સ્થિતિમાં, તમારે તેનાથી સંબંધિત કેટલીક બાબતો વિશે જાણવું જ જોઇએ જેથી કરીને બજેટને સરળતાથી સમજી શકાય. આમાં સૌથી મહત્વની બાબત એ છે કે કેન્દ્રીય બજેટ અને વચગાળાના બજેટ વચ્ચેનો તફાવત સમજવો. ચાલો સરળ ભાષામાં સમજીએ…
વચગાળાનું બજેટ શું છે અને તે ક્યારે રજૂ થાય છે?
વચગાળાનું બજેટ કલમ 116 હેઠળ રજૂ કરવામાં આવે છે. આ ‘સંપૂર્ણ’ બજેટ નથી અને તે કોઈપણ સરકારના કાર્યકાળના છેલ્લા વર્ષ દરમિયાન રજૂ કરવામાં આવે છે જે માત્ર થોડા મહિનાઓ માટે હોય છે. સામાન્ય રીતે સરકાર આમાં નીતિ વિષયક નિર્ણયો લેતી નથી. ઉપરાંત, કોઈપણ પ્રકારનો નવો કર લાદતો નથી. કલમ 116 હેઠળ, નવી સરકાર આવે ત્યાં સુધી સરકારી ખર્ચ ચલાવવા માટે સરકાર માટે સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા કરવી જરૂરી છે, તેથી આ બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. તેને સામાન્ય બજેટથી અલગ ગણવામાં આવે છે અને તેની કોઈ બંધારણીય જવાબદારી નથી. ભારતના બંધારણમાં તેનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી. જો સરકાર ઇચ્છે તો વર્ષમાં બે વખત પણ બજેટ રજૂ કરી શકે છે.
સામાન્ય બજેટ વિશે પણ જાણો
સામાન્ય બજેટ કલમ 112 હેઠળ સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવે છે. આ એક સંપૂર્ણ બજેટ છે જેમાં સરકાર આખા વર્ષનો નાણાકીય હિસાબ દેશની સામે સંસદમાં રજૂ કરે છે. બંધારણ મુજબ, કેન્દ્રીય બજેટ દરેક નાણાકીય વર્ષની શરૂઆત પહેલા સંસદમાં રજૂ કરવું જરૂરી છે. આ બજેટ રજૂ કરવાનો સરળ ઉદ્દેશ્ય રાજકોષીય ખાધ ઘટાડવાનો, સામાન્ય લોકોને રાહત આપવાનો અને મોંઘવારી પર અંકુશ લાવવાનો છે.
વોટ ઓન એકાઉન્ટ પણ જરા અલગ છે
સામાન્ય બજેટ અને વચગાળાના બજેટ સિવાય, તમારામાંથી કેટલાકે વોટ ઓન એકાઉન્ટ અથવા વોટ ઓન એકાઉન્ટ વિશે વાંચ્યું કે સાંભળ્યું હશે. પરંતુ તેનો અર્થ બહુ ઓછા લોકો જાણે છે. તમને જણાવી દઈએ કે આ બંને શબ્દો બજેટ સાથે સંબંધિત છે. જ્યારે કેન્દ્ર સરકારને કેટલાક મહિના માટે જરૂરી ખર્ચ માટે સંસદમાંથી મંજૂરી લેવી પડે છે, ત્યારે વોટ ઓન એકાઉન્ટ રજૂ કરવામાં આવે છે. તેને રજૂ કરવાની પદ્ધતિ વચગાળાના બજેટથી કંઈક અલગ છે અને માત્ર ખર્ચ માટે સંસદની મંજૂરી માંગવામાં આવે છે.
